Λέγεται πως μόνο από έναν τύραννο μαθαίνεις τέλεια το νόημα της ελευθερίας. Υπάρχουν φορές που σχεδόν οι περισσότεροι άνθρωποι, θα έχουν αισθανθεί δέσμιοι κάποιων άλλων, ή ότι καταπιέζουν βαθύτερες επιθυμίες τους, χωρίς να προασπίζονται τον εαυτό και τη βούλησή τους, αυτό που συνοπτικά ονομάζεται ‘’αυτεξούσιο’’, όπως έχουμε αναλύσει και σε προηγούμενο άρθρο. Σύμφωνα με τον Ιάσονα Ευαγγέλου, φιλόσοφο της εποχής μας, το πρόβλημα της ελευθερίας της βούλησης, στα λατινικά ‘’liberum arbitrium’’, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του ανθρώπου, σε όλο το μήκος του ανθρώπνου πολιτισμού. Στο βιβλίο του αναλύει τις βασικές μορφές της ελευθερίας, αλλά και διάφορες θεωρίες σχετικά με το πολύπλευρο αυτό ζήτημα.
- Φυσικά, στην κορυφή όλων αυτών δεν θα μπορούσε να μην είναι η φυσική ελευθερία. Κατά τον Schopenhauer, οι άλλες δύο μορφές είναι η πνευματική και η ηθική ελευθερία. Κατά τον Spinoza, ελεύθερο ονομάζεται το πράγμα που υπάρχει μόνο εξαιτίας της αναγκαιότητας της φύσης του, και στην ενέργειά του καθορίζεται μόνο από τον ίδιο του τον εαυτό, ενώ κατά τον A. Lalande, φυσική ελευθερία είναι αυτό που λείπει από τον άρρωστο, τον φυλακισμένο κλπ. Ωστόσο, μία διευκρίνιση είναι αναγκαία, διότι ο όρος είναι λίγο στενός. Δεν σημαίνει πως όποιος σωματικά δεν είναι ελεύθερος, δεν είναι και ψυχικά. Για αυτό για τις συγκεκριμένες κατηγορίες, προτιμάται ο όρος ‘’εξωτερική ελευθερία’’.
- Το δεύτερο είδος, όπως προαναφέρθηκε, είναι η ψυχολογική ελευθερία. Κατ’ ουσίαν, πρόκειται για την ικανότητα της βούλησης να πράττει σύμφωνα με την αυτονομία της προσωπικότητας. Δηλαδή, πρόκειται για την ιδιότητα του ατόμου να ζυγίζει τις καταστάσεις μόνο του, να αντιλαμβάνεται τα υπέρ και τα κατά και εν τέλει να επιλέγει αυτό που η δική του φρόνηση του υποδεικνύει. Οι έννοιες ‘’νόηση’’, ‘’καθορισμός’’, χάνουν εδώ κάθε αξία και τη θέση τους παίρνουν τα αισθήματα.
- Το τρίτο είδος ονομάζεται ηθική ελευθερία και ίσως να είναι και η λιγότερο εφικτή. Σχετίζεται με την ικανότητα του ανθρώπου να πράττει, όχι σύμφωνα με τις ενστικτώδεις παρορμήσεις του, αλλά με βάση τις ηθικές του αξίες. Εδώ αποκτά νόημα η λογικότητα και η νόηση, χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν τον άνθρωπο από τα υπόλοιπα έμβια όντα. Για να καταστεί πιο σαφές, ένα άτομο είναι ηθικά ελεύθερο όταν αισθάνεται ότι δεν τον κυριεύουν σωματικά πάθη και ακόλαστες επιθυμίες. Κατά τον Leivniz, ‘’μόνο ο Θεός είναι τέλεια ελεύθερος και τα δημιουργημένα πνεύματα δεν είναι ελεύθερα παρά στο βαθμό που βρίσκονται πάνω από τα πάθη’’.
Έτσι, συνάγεται από τα παραπάνω πως ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος, καλό θα ήταν να κινείται εντός των πλαισίων και των τριών μορφών ελευθερίας, ή έστω των περισσότερων, μολονότι αυτό δεν καθίσταται πάντοτε εφικτό, εξαιτίας πολλών εξωτερικών παραγόντων. Αυτό που έχει σημασία είναι να γνωρίζουμε πως ελευθερία βούλησης, δε σημαίνει ανεξαρτησία από την αναγκαιότητα των φυσικών νόμων, αλλά συνύπαρξη, γνώση και εκμετάλλευση αυτής της φυσικής αιτιοκρατίας από τη βούληση. Με άλλα λόγια το κατά φύσιν ζην, αποτελεί την πεμπτουσία της ελευθερίας, εκδήλωση της φύσης στο επίπεδο της ζωής.
Η αξία της ελευθερίας και η το πόσο μείζονος σημασίας είναι για τον άνθρωπο, είναι γνωστή. Ας σταθούμε όμως σε μερικά σημεία.
Κατ αρχάς ο ελεύθερος άνθρωπος είναι πιο δύσκολο να χειραγωγηθεί, να αποτελέσει άθυρμα στα χέρια πολιτικάντηδων, να αλλοτριωθεί από άλλα πρόσωπα, αυθεντίες και κατεστημένα. Ο ελεύθερος νους δεν φανατίζεται, δεν γίνεται ρατσιστής, προσβλητικός, δέσμιος των παθών του. Μπορεί να συγκρατείται, γιατί αντλεί δύναμη από την ελευθερία και την αποδέσμευσή του από καθετί που δίνει αρνητικό πρόσημο στη ζωή του. Μακάρι όλοι όσοι διέθεταν τα παραπάνω χαρακτηριστικά να βοηθούσαν και τους άλλους να ελευθερωθούν, τότε θα ήταν πραγματικά ελεύθεροι με όλη τη σημασία της λέξης.
Από Μιστιλόγλου Σπυριδούλα
Ηλεκτρονική Εφημερίδα
