Το ΚΕΘΕΑ αποτελεί το μεγαλύτερο και δημοφιλέστερο δίκτυο απεξάρτησης και επανένταξης στην κοινωνία. Και σε αυτό θα ήθελα να σταθούμε. Πέρα από το στάδιο της απεξάρτησης που περιλαμβάνει προφανείς και μεγάλες δυσκολίες για ένα άτομο, πόσο εύκολη και βατή, είναι τελικά η επανένταξη στην κοινωνία; Υπάρχει προκατάληψη;
Είναι γνωστό ότι το κοινωνικό στίγμα απέναντι στους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν πρόβλημα χρήσης ουσιών, είναι έντονο. Μάλιστα, σύμφωνα με έρευνες, η χρήση ουσιών είναι μία από τις πιο κοινωνικά στιγματιστικές καταστάσεις, που μπορεί να βιώνει ένα άτομο σε σύγκριση με άλλα θέματα σωματικής και ψυχικής υγείας ή διαταραχές. Οι διακρίσεις και το στίγμα ακολουθούν συχνά και τα άτομα που έχουν απεξαρτηθεί και αυτό μπορεί να είναι βασικός ανασταλτικός παράγοντας, για την ένταξη στην κοινωνία και την αγορά εργασίας, που είναι και οι τελικοί στόχοι της απεξάρτησης. Για τους λόγους αυτούς, η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας και των εργοδοτών, καθώς και η άμβλυνση του στίγματος, αποτελούν διαρκή προτεραιότητα για το ΚΕΘΕΑ και τα θεραπευτικά του προγράμματα. Έμφαση επίσης δίνουμε στην ανάπτυξη δικτύων συνεργασίας με εργοδότες και επιχειρήσεις, σε συνδυασμό με την εκπαίδευση και κατάρτιση που προσφέρουμε συστηματικά, στα μέλη των θεραπευτικών μας προγραμμάτων.
Η οικονομική κρίση, η πανδημία και όλα όσα δυσοίωνα συμβαίνουν στη χώρα και τον κόσμο, σας επηρέασαν με κάποιο τρόπο;
Η πανδημία υπήρξε μια πρωτόγνωρη εμπειρία για όλο τον πλανήτη και έθεσε πολλές προκλήσεις για τα συστήματα υγείας και κοινωνικής φροντίδας, μέρος των οποίων είναι και οι οργανισμοί θεραπείας των εξαρτήσεων, όπως το ΚΕΘΕΑ. Το ΚΕΘΕΑ χρειάστηκε φυσικά να κάνει τις απαραίτητες προσαρμογές στον τρόπο λειτουργίας του, να εφαρμόσει όλα τα προβλεπόμενα υγειονομικά πρωτόκολλα και να αξιοποιήσει στο μέτρο του εφικτού, τις νέες τεχνολογίες. Οι αλλαγές αυτές δεν ήταν πάντα εύκολες για έναν οργανισμό του οποίου η θεραπευτική προσέγγιση βασίζεται στην ανθρώπινη επαφή και την έννοια της κοινότητας, με κυρίαρχο τον ομαδικό χαρακτήρα των περισσότερων διαδικασιών και τη συνεχή αλληλεπίδραση των θεραπευτικών προγραμμάτων, με τις τοπικές κοινωνίες. Όπως ήταν αναμενόμενο, η πανδημία επηρέασε και το στάδιο της κοινωνικής επανένταξης των μελών μας, λόγω της αβεβαιότητας και των δυσκολιών στην αγορά εργασίας.
Αυτό όμως που φαίνεται να έχουμε μπροστά μας πλέον και χρειάζεται να μας απασχολήσει μακροπρόθεσμα, είναι οι επιπτώσεις τόσο της πανδημίας, όσο και της οικονομικής κρίσης στο φαινόμενο των ναρκωτικών, αλλά και των άλλων εξαρτήσεων. Είναι γνωστός ο μηχανισμός που πυροδοτείται: Οι ψυχοπιεστικές συνθήκες που απορρέουν τόσο από την πανδημία όσο και από την οικονομική κρίση, αυξάνουν τα συναισθήματα δυσφορίας, άγχους και θλίψης και μαζί την πιθανότητα εμπλοκής με τις ουσίες ή με εξαρτητικές συμπεριφορές σε μια προσπάθεια αυτοθεραπείας. Έχει άλλωστε καταγραφεί και στη χώρα μας η αύξηση της κατάχρησης παράνομων και νόμιμων ουσιών, καθώς και των συνταγογραφούμενων ουσιών κατά την περίοδο των lockdown, ενώ γνωρίζουμε πλέον όλοι από προσωπική πείρα, πόσο πιο στενή έγινε και η σχέση μας με τις οθόνες. Η πολιτεία πρέπει να έχει την ετοιμότητα να διαθέσει τους απαραίτητους πόρους και να ενισχύσει τους φορείς για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών τα επόμενα χρόνια, γιατί τα προγράμματα πρόληψης και θεραπείας των εξαρτήσεων, αποτελούν κοινωνική αναγκαιότητα και γι’ αυτό υποστηρίζονται σταθερά με υλικούς και ανθρώπινους πόρους.
Διατηρείτε επαφές μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας με τους ανθρώπους που έχουν απευθυνθεί σε εσάς;
Tελικός στόχος της θεραπείας στο ΚΕΘΕΑ, δεν είναι απλώς η διακοπή της χρήσης ουσιών ή της εξαρτητικής συμπεριφοράς. Σκοπός της είναι η ψυχική απεξάρτηση, η οικοδόμηση ενός νέου τρόπου ζωής με αυτονομία και η ισότιμη, παραγωγική συμμετοχή των ανθρώπων στην κοινωνία. Με άλλα λόγια, τελικός στόχος δεν είναι μόνο η απεξάρτηση από ουσίες και συμπεριφορές, αλλά και από τις ίδιες τις υπηρεσίες. Το ΚΕΘΕΑ αξιοποιεί πάντως, απόφοιτους των θεραπευτικών του προγραμμάτων ως εθελοντές, αλλά και ως εργαζόμενους-θεραπευτές -αυτή είναι άλλωστε μια χαρακτηριστική όψη του θεραπευτικού μοντέλου, που εφαρμόζει-. Υπάρχει φυσικά και η δυνατότητα οι άνθρωποι που ολοκληρώνουν τα θεραπευτικά μας προγράμματα, να απευθυνθούν εκ νέου σε αυτά, αν νιώσουν ότι θέλουν υποστήριξη σε μια κρίσιμη καμπή της ζωής τους.
Τι θα λέγατε σε κάποιον που είναι εξαρτημένος -συνηθέστερα στα ναρκωτικά- και ακόμη δεν το έχει συνειδητοποιήσει, έτσι ώστε να ζητήσει βοήθεια; Το στάδιο της συνειδητοποίησης από το ίδιο το άτομο, φαντάζομαι αποτελεί βασικό παράγοντα για να ληφθεί η απόφαση και μετέπειτα να ανοίξει ο δρόμος της απεξάρτησης.
Είναι γνωστό ότι η κινητοποίηση για θεραπεία των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν προβλήματα χρήσης, κατάχρησης ή εξάρτησης είναι καθοριστική για την αναζήτηση βοήθειας και επηρεάζει σημαντικά και τη θεραπευτική πρόγνωση. Η έλλειψη κινήτρου για θεραπεία συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πιο συνήθεις λόγους αποτυχίας της θεραπείας και υποτροπής. Συχνά μάλιστα, παρατηρούμε ότι η οικογένεια και γενικά τα άτομα του στενού περιβάλλοντος, είναι αυτά που προσεγγίζουν πρώτα τα θεραπευτικά μας προγράμματα. Άλλωστε το ΚΕΘΕΑ έχει δημιουργήσει σε όλη την Ελλάδα εξειδικευμένα Κέντρα Οικογενειακής Υποστήριξης για τους σημαντικούς άλλους και τις οικογένειες των εξαρτημένων. Με κατάλληλη ενημέρωση και στήριξη, μπορούν να βοηθήσουν πιο αποτελεσματικά τον δικό τους άνθρωπο.
Προσπαθούμε επίσης να κάνουμε γνωστές στους ανθρώπους τις πολλαπλές και διαφορετικές επιλογές υποστήριξης, που έχουν. Αναγνωρίζοντας τις διαφορετικές ανάγκες και το δικαίωμα όλων σε βοήθεια, έχουμε δημιουργήσει διαφόρων τύπων προγράμματα, ώστε να προσφέρουμε στον καθένα και στην κάθε μία, το είδος της στήριξης που έχει ανάγκη, όταν τη χρειαστεί.
Τα προγράμματά μας ξεκινούν από την έγκαιρη και βραχεία παρέμβαση σε εξωτερική βάση για ανθρώπους στα πρώτα στάδια του προβλήματος και φτάνουν μέχρι τη μακροχρόνια θεραπεία διαμονής για εξαρτημένους ανθρώπους, που έχουν ανάγκη από εντατική υποστήριξη. Για εξαρτημένους που δεν επιθυμούν να ενταχθούν σε θεραπεία, προσφέρουμε προγράμματα μείωσης της συνδεόμενης με τη χρήση ουσιών βλάβης. Όλα τα προγράμματα προσφέρονται δωρεάν, χωρίς διακρίσεις και με σεβασμό στο απόρρητο.
Πόσο αποτελεσματικά είναι τα προγράμματα που προσφέρει το ΚΕΘΕΑ;
Σχετικά πρόσφατα, είχαμε την ευκαιρία να δημοσιοποιήσουμε τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της έρευνας που πραγματοποιούμε σε συνεργασία με το Christian University του Tέξας. Η έρευνα, που αφορούσε τα προγράμματά μας για τα ναρκωτικά, έδειξε πως, ακόμη και αν εφαρμόσουμε καθαρά τεχνοκρατικά κριτήρια μέτρησης της αποτελεσματικότητας βλέπουμε ότι, 3 με 5 χρόνια μετά τη θεραπεία, το 55,3% των ατόμων που μας προσέγγισαν είχε διακόψει τη χρήση κάθε ελεγχόμενης ουσίας σε όλο το διάστημα αναφοράς, ανεξάρτητα από τον χρόνο παραμονής του στη θεραπεία. Το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε77% για όσους είχαν συμπληρώσει την προτεινόμενη διάρκεια θεραπείας, των 9 τουλάχιστον μηνών. Επιβεβαιώθηκε επίσης ακόμα μια φορά ότι η θεραπεία απεξάρτησης σπάει το φαύλο κύκλο της χρήσης και της παραβατικότητας. Ενώ 77,4% των ατόμων είχε ποινικές εκκρεμότητες πριν από τη θεραπεία, το ποσοστό μειώθηκε σε 7,2% μετά από αυτήν. Επιπλέον, η θεραπεία οδηγεί σε παραγωγική ένταξη στην κοινωνία: μετά τη θεραπεία το ποσοστό πλήρους απασχόλησης αυξάνεται κατά 72,4%. Με άλλα λόγια, η θεραπεία απεξάρτησης αλλάζει τη ζωή των ατόμων και αποτελεί αναντικατάστατο μηχανισμό ένταξής τους, στην κοινωνία.
Εάν λάβει κανείς υπόψη του παλαιότερα ερευνητικά δεδομένα που δείχνουν ότι το κόστος της θεραπείας είναι χαμηλότερο και από τη μη θεραπεία, από την παραμονή δηλαδή των ατόμων στη χρήση και από τον εγκλεισμό, το μήνυμα για την πολιτεία και την κοινωνία, καθίσταται σαφές: Η θεραπεία είναι η αποτελεσματικότερη απάντηση στο πρόβλημα της εξάρτησης και τα οφέλη της δεν αφορούν μόνο τα ίδια τα άτομα και τις οικογένειές τους, αλλά ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο.
Υπάρχουν προγραμματισμένες δράσεις σας, στις οποίες θα θέλατε να αναφερθείτε;
Αξίζει να αναφέρουμε πως μέσα στο 2021 δρομολογήσαμε στρατηγικής σημασίας νέες συνεργασίες, με στόχο την καλύτερη υποστήριξη ευάλωτων πληθυσμών. Αναφέρομαι στο πρωτόκολλο συνεργασίας που έχει ήδη υπογραφεί με τη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής για τα προγράμματα που υλοποιούμε στις φυλακές, καθώς και στη δρομολογημένη υπογραφή πρωτοκόλλου με το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής, για την υποστήριξη σε θέματα εξαρτήσεων, μεταναστών και προσφύγων. Θα πρέπει επίσης να αναφέρουμε ότι το ΚΕΘΕΑ, αποτελεί έναν από τους βασικούς φορείς πρόληψης αλλά και εκπαίδευσης-έρευνας επαγγελματιών στον τομέα των εξαρτήσεων, με πολλές συνεργασίες και πλούσιο έργο. Το ΚΕΘΕΑ ολοκληρώνει την τρέχουσα περίοδο την υλοποίηση του στρατηγικού προγραμματισμού του, στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014-2020. Αυτή τη στιγμή είναι σε λειτουργία οι 36 από τις 37 νέες μονάδες που είχαμε σχεδιάσει, για όλη την Ελλάδα. Οι μονάδες αυτές καλύπτουν όλες τις Περιφέρειες της χώρας μας και διευρύνουν την πρόσβαση σε βοήθεια για διαφορετικές μορφές εξάρτησης, όπως τα ναρκωτικά, το αλκοόλ, τα τυχερά παιχνίδια και το διαδίκτυο/gaming. Ανάμεσά τους εξειδικευμένα κέντρα απευθύνονται σε πληθυσμούς με πιο σύνθετες ανάγκες, όπως τους άστεγους εξαρτημένους και τα άτομα με διπλή διάγνωση, δηλαδή ανθρώπους που αντιμετωπίζουν συγχρόνως πρόβλημα εξάρτησης και ψυχιατρική διαταραχή.
Επίσης, στο πεδίο δράσης των θεραπευτικών παρεμβάσεων του ΚΕΘΕΑ με άξονα το σύστημα απονομής της ποινικής δικαιοσύνης, προγραμματίζονται τα εγκαίνια του Ξενώνα και της νέας, 24ωρης λειτουργίας της Θεραπευτικής μας Κοινότητας στις Γυναικείες Φυλακές του Ελαιώνα Θηβών, εξέλιξη που θα αναβαθμίσει τις προσφερόμενες υπηρεσίες και θα δώσει τη δυνατότητα θεραπείας, σε περισσότερες κρατούμενες.
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζει το ΚΕΘΕΑ, σε όλα τα επίπεδα;
Τα τελευταία χρόνια, οι συγκυρίες έχουν αναδείξει ως κύριο μοχλό στήριξης και ανάπτυξης του εθνικού δικτύου υπηρεσιών για τις εξαρτήσεις, τα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα ΕΣΠΑ. Το ΚΕΘΕΑ αξιοποιώντας τις ευκαιρίες που του προσφέρθηκαν στο πλαίσιο αυτό, ανέπτυξε, όπως προαναφέρθηκε, πολλές νέες υπηρεσίες σε πολλές περιοχές της χώρας. Μια σύμφυτη δυσκολία των προγραμμάτων αυτών, είναι ο βραχύβιος χαρακτήρας τους. Τα προγράμματα λήγουν τη στιγμή που έχουν πλέον εδραιωθεί στις τοπικές κοινωνίες και το προσωπικό τους έχει αποκτήσει σημαντική πείρα στο ρόλο του. Βασικό ζητούμενο για το ΚΕΘΕΑ το επόμενο διάστημα, είναι να εξασφαλιστεί η συνέχιση λειτουργίας αυτών των νέων μονάδων, ώστε να μην διακοπεί η υποστήριξη των ανθρώπων που συμμετέχουν σε αυτά και μείνουν ακάλυπτες οι τοπικές κοινωνίες. Πέραν αυτού, είναι σημαντικό να ενισχυθεί το ΚΕΘΕΑ με περισσότερο μόνιμο προσωπικό, δεδομένου ότι την τελευταία δεκαετία το ανθρώπινο δυναμικό έχει μειωθεί κατά το ¼ ενώ, για πρώτη φορά, ενώ κατά τα τελευταία 10 χρόνια το ΚΕΘΕΑ ενισχύθηκε, πριν από μερικούς μήνες, με 50 άτομα μόνιμο προσωπικό. Ψυχή του ΚΕΘΕΑ είναι οι εργαζόμενοι και οι εργαζόμενές του. Η επάρκειά τους και η στήριξή τους μέσω συνεχούς εκπαίδευσης και εποπτείας, είναι προϋπόθεση για την ποιότητα των υπηρεσιών και για την έγκαιρη ανταπόκριση του ΚΕΘΕΑ στις αναδυόμενες ανάγκες, της ελληνικής κοινωνίας. Το ΚΕΘΕΑ χρηματοδοτούνταν και εξακολουθεί να χρηματοδοτείται με περίπου 20 εκατομμύρια Ευρώ ετησίως, από τον κρατικό Προϋπολογισμό. Αυτά είναι χρήματα που προέρχονται από τις σκληρές θυσίες στις οποίες υποβλήθηκε η κοινωνία μας, ειδικά, στα χρόνια της κρίσης. Επιπροσθέτως, η στενότητα των πόρων και η σκληρή λιτότητα που έφερε μαζί της η Πανδημία με τις τεράστιες κοινωνικοοικονομικές της επιπτώσεις, αλλά και η τρέχουσα κρίση ακρίβειας και πληθωριστικών πιέσεων που συνεπάγεται η εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία, πολλαπλασιάζουν την υποχρέωση της Πολιτείας να ελέγχει τη σωστή κατανομή των πόρων με όρους διαύγειας προς το κράτος και ανταποδοτικότητας προς την κοινωνία και τους πολίτες.
Συνέντευξη του προέδρου του ΚΕΘΕΑ, κ. Χ. Λιάπη
Ηλεκτρονική Εφημερίδα
